کارگاه آموزشی پزشکی کوهستان

هدف این دوره آشنایی کارآموزان با بیماری‌های رایج در کوهستان و راه‌های پیشگیری آنها و همچنین در موارد ممکن راه‌های درمان این بیماری‌ها می‌باشد

فصل اول بیماری‌های ارتفاع

تعریف و تقسیم بندی ارتفاع

تعریف ارتفاع: چندین تعریف ارتفاع شده است که شامل موارد زیر می‌باشد:

• بالاتر از 1500 متر
• حدود 1000 متر از محل زندگی دائمی فرد مرتفع‌تر باشد
• هر مکان مرتفع‌تر از ارتفاع مناطق برفیگیر در ارتفاعات آنها

مکانیسم ایجاد بیماری‌های ارتفاع

هنگام دم که هوا وارد ریه‌ها و کیسه‌های هوایی می‌شود. چون فشار اکسیژن در ریه‌ها از فشار آن در خون بیشتر است، اکسیژن از کیسه‌های هوایی به خون وارد می‌شود.

هم هوایی (Acclimatization)

هم هوایی فرآیندی است که طی آن بدن خود را با شرایط کمبود اکسیژن در ارتفاعات بالا تطبیق می‌دهد.

انواع بیماری‌های ارتفاع

بیماری حاد کوهستان

ورم (ادم) ریوی ارتفاع بالا  (High Altitude Pulmonary Edema)H.A.P.E

ورم (ادم) مغزی ارتفاع بالا  (High Altitude Cerebral Edema)H.A.C.E

فصل دوم: هیپوترمی (فرودرمایی)

تعریف هیپوترمی و انواع آن

کاهش دمای مرکزی بدن به زیر35 درجه را هیپوترمی می‌گویند.

علل و عوامل هیپوترمی

سه عامل اصلی دست به دست هم داده و هیپوترمی را ایجاد می‌کنند. مثلت: سرما، باد، رطوبت

هرگاه این مثلت تشکیل شود وقوع هیپوترمی اجتناب ناپذیر است، گرچه وجود حتی یک یا دو مورد از این عوامل هم می‌تواند خطرساز باشد.

علایم و نشانه‌ها

شناخت علایم و نشانه‌ها به شما کمک می‌کند تا در همان مراحل نخستین بروز بیماری و قبل از پیشرفته شدن، آن را تشخیص دهید و اقدام به درمان و پیشگیری از پیشرفت آن نمایید.

علایم به ترتیب از خفیف تا شدید:

1. لرزش غیرقابل کنتر لدر اندام‌ها
2. بی حسی و رنگ پریدگی پوست
3. اختلال در حرکات ظریف ماهیچه
4. تلو تلو خوردن
5. و…

درمان هیپوترمی

درمان هیپوترمی در مراحل اولیه آسان و در عین حال بسیار تعیین کننده است، اما در هیپوترمی شدید درمان بسیار سخت و کاملاً متفاوت است.

درمان هنگامی که مصدوم هوشیار است:

• از بین بردن مثلث فرودرمایی
• گرم کردن بیمار
• برخورد آرام و با دقت با بیمار

درمان هنگامی که مصدوم هوشیار نیست:

برخورد با مصدومی که هوشیار نیست متفاوت است. در این مرحله سرعت عمل، در عین دستپاچه نشدن از اهمیت بیشتری برخوردار است. هیچ گاه مصدومی که به علت هیپوترمی هوشیار نیست مرده نپنداشت، حتی اگر نبض و تنفس نداشته باشد. بهترین مکان برای این کار در بیمارستان و مراکز درمانی است، زیرا در آنها بهتر می‌توان عوارض احتمالی را کنترل کرد.

پیشگیری از هیپوترمی

شاید ساده به نظر آید اما رعایت همین اصول ساده می‌تواند ما را از رو به رو شدن با وضعیت‌های دشوار در آینده حفظ کند.

• باید از پوشاک مناسب و لایه لایه استفاده کرد که حافظ جان در برابر سرما است. همیشه لباس مناسب برای محافظت در برابر باد باید همراه داشت.
• حین حرکت و بسته به میزان فعالیت، اوضاع جوی و دمای بدن، لباس را کم و یا اضافه کرد

و…

فصل سوم: فراست بایت یا یخ زدگی یا سرمازدگی

سرما زدگی در افرادی ایجاد می‌شود که در تماس طولانی مدت با سرما و محیط سرد قرار می‌گیرند؛ بنابراین به وفور در بین کوهنوردان مشاهده می‌شود.

عوامل بروز سرمازدگی

سه عامل سرما، باد، و رطوبت عوامل اصلی در بروز سرمازدگی هستند ولی عوامل دیگری می‌تواند باعث بروز یا تشدید سرمازدگی گردند.

اعضای حساس به سرمازدگی

اعضا و اندام‌هایی که بیشتر در معرض سرمازدگی قرار دارند عبارتند از:

دست‌ها، پاها، بینی، گوش‌ها، قسمت‌های سطحی پوست (گردن، کمر، مچ دست) گونه و چانه، دستگاه تناسلی، چشم و حدقه‌ی جشم. در این میان شایع‌ترین قسمت‌های بدن که دچار سرمازدگی می‌شوند انگشتان دست و پاها، بینی، گوش و پوست هستند.

آسیب شناسی بروز سرمازدگی در عضو

1- در بافت کریستال‌های یخ تشکیل می‌شود

2- از بین رفتن پروتئین‌های سلولی

3- اختلال در ساختن DNA

4- از دست دادن آب درون سلولی

و…

درجه بندی سرمازدگی اندام‌ها و علائم آن

در این سیستم سرمازدگی اندام‌ها به درجات 1 تا 4 تقسیم بندی می‌شوند که هرکدام دارای علائم خاصی اند

درمان عضو سرمازده

فردی که دچار سرمازدگی درجه 2 و 3و 4 می‌باشد نیاز به استراحت مطلق دارد، عضو سرمازده نباید تحت فشار مستقیم یا غیرمستقیم قرار گیرد

باید در اولین فرصت و حتی در محیط کوهستان و در اولین جای امن اقدام به گرم کردن عضو سرمازده نمود.

درمان دارویی فرد مبتلا به سرمازدگی

• آنتی بیوتیک
• ضد کزار
• گشاد کننده‌های عروقی

فصل چهارم: نور خورشید و کوهنوردان

نور آفتاب

نور خورشید از دو قسمت مرئی و نامرئی تشکیل شده است که سهم هر کدام از کل تابش خورشید 50 درصد است. نور نامرئی به دو قسمت مادون قرمز و ماورا بنفش تقسیم می‌شود که اشعه‌ی ماورا بنفش نیز بر اساس طول موجه به سه گروه A ، B و C تقسیم می‌شود.

انواع آسیب‌های ناشی از نور آفتاب

آسیب‌های مهم ناشی از آفتاب:

• آفتاب سوختگی پوست
• آسیب به چشم
• چین و چروک و پیری پوست
• ایجاد و تسهیل ابتلا به سرطان‌های پوست
• و…

فصل پنجم: گرما زدگی (هیپوترمی)

راه‌های دفاعی بدن در برابر گرما

با چند روش بدن گرمای اضافی خود را دفع می‌کند مانند تعریق، همرفت، تنفس، عملکرد دستگاه قلب و عروق (مانند رادیاتور)

مکانیسم ایجاد گرمازدگی

هنگامی که بدن با گرما مواجه می‌شود برای حفظ دمای خود شروع به عرق کردن می‌کند به این ترتیب بدن آب و املاح خود را به تدریج به همراه عرق از دست می‌دهد و انسان احساس تشنگی می‌کند و با خوردن آب معمولی عملاً آب بدون املاح را جایگزین می‌کند و به تدریج دچار اختلال در مقدار و غلظت املاح بدن و بروز اولین علایم گرما زدگی می‌شود.

مثلث گرما زدگی

سه عامل گرما، فعالیت و رطوبت را می‌توان عوامل اصلی ایجاد کننده‌ی گرما زدگی دانست

افراد در معرض خطر گرمازدگی

• کسانی که بخوبی با آب و هوا تطبیق پیدا نکرده اند
• کمبود مایعات بدن (دهیدراتاسیون)
• وزن زیاد
• پایین بودن آمادگی بدنی
• افراد پیر

مراحل و انواع گرمازدگی

گرفتگی عضلات ناشی از گرما

علائم و نشانه‌ها: درد، کوفتگی و خستگی عضلانی بیشتر در عضلات ساق و شانه.

خستگی ناشی از گرما

علائم و نشانه‌ها: سردرد، تهوع، سرگیجه، بی اشتهایی، غش، افزایش ضربان قلب، افزایش دمای بدن

حمله گرمایی

علائم و نشانه‌ها: اختلال سطح هوشیاری، در نیمی از موارد تعریق متوقف می‌شود، پوست خشک یا اندکی مرطوب و …

سنکوپ (غش) ناشی از گرما

حرکت ناگهانی خون به سمت پوست موجب اختلال موقت در خونرسانی مغز می‌شود و کاهش سطح هوشیاری ناگهانی و برگشت پذیر یا همان سنکوپ رخ می‌دهد.

پیشگیری از گرمازدگی

پیشگیری از گرما زدگی بر سه اصل استوار است:

• جایگزینی مستمر آب و املاح قبل از کمبود آن‌ها
• مقابله با آفتاب و گرما
• پرهیز از آب و هوای نا مناسب برای فعالیت

درمان و نحوه‌ی برخورد با بیماران گرما زده

درمان گرمازدگی را در سه مرحله پیگیری می‌شود:

الف) وقتی مصدوم هوشیار است ب) وقتی مصدوم هوشیار نیست ج) وقتی مصدوم فقط کرامپ عضلانی دارد

وقتی مصدوم هوشیار است

• استراحت و پناه دادن از گرما
• خنک کردن
• جایگزینی آب و املاح

وقتی مصدوم هوشیار نیست

• مصدوم را ارزیابی کرده و علائم حیاتی کنترل گردد
• اگر تنفس و یا ضربان قلب وجود ندارد و آموزش کافی دیده ایم عملیت احیا شروع گردد
• و…

وقتی مصدوم فقط کرامپ عضلانی دارد:

• می‌توان بیمار را بدون اینکه باعث درد و یا گرما در عضلات شود به آرامی ماساژ داد.
• با استراحت در جای خنک و مصرف QRS بیمار بهبود می‌یابد و معمولاً نیاز به خنک کردن کل بدن نیست.
• و…

فصل ششم صاعقه

صاعقه

صاعقه یک تخلیه الکتریکی هوایی با یک انفجار (رعد) و نور (برق) می‌باشد که بین ابر و زمین یا بین د و قطعه ابر به وجود می‌آید.

تخمین فاصله صاعقه

چنانچه زمان بین دیدن نور تا شنیدن صدای صاعقه بر حسب ثانیه بر عدد 3 تقسیم شود، عدد حاصل فاصله محل صاعقه تا شخص بیننده برق برحسب کیلومتر می‌باشد.

نحوه انتقال صاعقه

صاعقه به چند طریق به بدن ما انتقال می‌یابد یا اصابت می‌کند:

• برخورد مستقیم
• برخورد القائی در محل اصابت
• جریان زمینی

پیشگری از برخورد صاعقه

در هنگام احتمال صاعقه از چه مکان‌هایی باید پرهیز کرد:

• از قله‌ها
• از لبه پرتگاه‌ها
• از کنار درختان تک و خیلی بلند
• و…

در هنگام احتمال صاعقه به چه مکان‌هایی باید پناه برد:

• در داخل دره‌ها
• کنار درختان کوتاه در بین درختان بلند
• داخل غارهای عمیق

آسیب‌ها و صدمات ناشی از صاعقه

آسیب‌ها و صدمات ناشی از صاعقه به واسطه نوع جریان الکتریسیته ای که از بدن عبور می‌کند می‌تواند به دو دسته تقسیم شود:

جریان مستقیم و خیلی کوتاه

• موجب انقباض ناگهانی عضلانی شده و در موارد شدیدتر سبب آسیب‌های جدی عضلات مانند پارگی الیاف عضلانی و خونریزی شود
• سوختگی‌های شدید و وسیع در بخش‌های عمقی
• و…

جریان طولانی‌تر

وقفه دستگاه تنفسی و قلب، آسیب‌های مغزی، انقباض عروقی شدید و افزایش موقتی فشار خون متعاقب انقباض عضلانی ناگهانی و …

آسیب‌های ناشی از اصابت مستقیم و غیرمستقیم

• افزایش فشار خون موقتی
• سکته قلبی
• آسیب عروقی
• و …

علائم صاعقه زدگی

نوع خفیف: هوشیاری در این افزاد مشکل مهمی نداشته ولی فرد صاعقه زده تا حدودی حالت گیجی خواهد داشت

نوع متوسط: سطح هوشیاری به میزان قابل توجهی افت پیدا کرده و در عین حال مصدوم بیقرار و تحریک پذیر است

نوع شدید: علاوه بر علائم ذکر شده برای فرم‌های خفیف و متوسط، خطر ایست قلبی و مشکلات جدی تنفسی نیز وجود دارد.

اقدامات امدادی در مواجهه با فرد آسیب دیده

• عامه مردم تصور می‌کنند که نباید به بدن افزاد صاعقه زده دست زد زیرا دارای بار الکتریکی هستند. این نگرش دلیلی برای افزایش تلفات و شدت یافتن صدمات ناشی از آذرخش به حساب می‌آید.
• در واقع بدن مصدومین صاعقه زده دارای هیچگونه شارژ الکتریکی نبوده و می‌بایست خیلی سریع به آنها رسیدگی نمود.
• و..

فصل هفتم تغذیه در کوهنوری

تغذیه در کوهستان

به دلیل شرایط خاص این نوع ورزش و زمان طولانی انجام آن معمولاً تغذیه در کوهستان به مشکلات عدیده ای همراه است:

• معمولاً زمان لازم و کافی برای تغذیه در کوهستان نمی‌توان در نظر گرفت و خیلی وقت‌ها آن را به تعویق انداخته و یا حذف می‌شود
• به خاطر شرایط مکانی و دمایی کوهستان قادر به نظم دادن به زمان و مکان تغذیه نمی‌شویم
• ارتفاع و هیپوکسی باعث کاهش اشتها در کوهستان شده و دلیل دیگری برای مشکلات در تغذیه می‌باشد
• و…

ویژگی‌های غذای کوه و مراحل تغذیه

یک غذای مناسب در کوه باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:

• غذای کوه باید سالم مقوی و سبک و قابل حمل باشد و بتوان به راحتی آن را آماده کرد
• باید خوش طعم باشد تا در شرایط بی اشتهایی ارتفاع قابل استفاده باشد

محاسبه کالری مورد نیاز و رژیم غذایی مناسب

انرژی مصرفی در زندگی روزمره به طور متوسط 1900 کیلوکالری برای زنان و 2200 کیلوکالری برای مردان است، اما به هنگام انجام فعالیت کوهنوردی با افزایش ارتفاع و فعالیت و کاهش دما، گاها دو الی سه برابر حالت معمول انرژی مصرف می‌شود که این مقدار باید تامین و جایگزین شود.

ویتامین و املاح در کوهستان

به ویتامین‌ها و املاح چون روزانه در مقادیر بسیار اندک مورد نیاز اند ریز مغذی می‌گویند.

تامین آب در کوهستان

اهمیت آب و نیاز آن در فیزیولوژی بدن بر همگان آشکار است و درصد بزرگی از بدن را آب تشکیل داده است. بدن انسان در یک کوهنوری سنگین به طور متوسط در هر ساعت 2 لیتر آب از دست می‌دهد، که به همراه آن مقادیر زیادی املاح نیز از دست می‌رود، لذا استفاده مناسب از آب و املاح فراوان و کافی قبل، حین و بعد از کوهنوردی متعادل کننده فعالیت‌های فیزیولوژیک بدن است.

توجه به اصول زیر در استفاده از آب مهم است:

• هر آبی آلوده است مگر کلر داشته باشد.
• رنگ، مزه، شفافیت آب به تنهایی نمی‌تواند تضمین کننده سلامت آب باشد
• و…

فصل هشتم: کیف کمک‌های اولیه

در زمان وقوع حوادث و برای بقا سه گام اساسی ضروری است که در وقوع حوادث باید سریعاً نسبت به انجام آنها اقدام نمود:

• توقف فعالیت‌ها
• تشخیص موقعیت و اولویت بندی نیازها
• ابتکار عمل

وظایف امدادگر

در زمان وقوع حادثه امدادگر وظایق زیر را دارد:

• مهم‌ترین وظیفه هنگام کمک به دیگران جهت جهت حفظ سلامت و ایمنی خود است
• سپس ارزیابی وضعیت هنگام ورود به صحنه است
• ارزیابی موقعیت و صحنه حادثه
• و…

سطح بندی کیف کمک‌های اولیه

شامل مقدماتی برای کوهنوردان غیر حرفه ای، متوسط برای کوهنوردان حرفه ای، پیشرفته برای پزشکان کوهنورد

اقلام مورد نیاز در کیف کمک‌های اولیه امدادگر تیم

• وسایل جراحی
• وسایل تزریقات
• وسایل پانسمان
• و..