کارگاه آموزشی حفظ محیط کوهستان

فصل نخست: مفاهیم ابتدایی

به طور قطع آغاز مطالعه هر علمی با واژه شناسی آن حیطه آغاز می شود. در این فصل خواننده، با ادبیات علم محیط زیست آشنا می شود تا در فصول آینده و جایگاه هر واژه برای وی معلوم باشد. و به طور عام تر یک فعال در عرصه کوهستان و طبیعت، در اظهار نظر و اعلام گزارش، واژگان این حیطه را به درستی منتقل نماید.

واژه شناسی

محیط زیست

محیط زیست به همه محیط هایی که در آن ها زندگی جریان دارد گفته می شود.

اکوسیستم

اکوسیستم یا بوم سازگان مجموعه ای از جانداران در یک محیط به همراه کلیه عوامل و تشکیل دهنده های آن محیط است

زیست بوم

در یک تعریف ساده می توان زیست بوم را به مجموعه هایی از اکوسیستم های بزرگ در مقیاس جهانی تشبیه کرد

تنوع زیستی

مفهوم تنوع زیستی به صورت عام به شکل های متنوع حیات روی زمین گفته می شود

زیستگاه

هر یک از جانداران در محدوده های طبیعی مشخص زندگی می کنند که به آن زیستگاه می گویند

آلودگی

به ورود مواد اعم از جامد مایع گاز تشعشع پرتوزا و غیر پرتوزا به محیط به مقدار و مدتی که کیفیت آن برای انسان و سایر موجودات زنده و یا گیاهان و یا آثار و ابنیه زیان آور بوده و سبب تغییر و ناپایداری در آن محیط می شود، آلودگی می گویند

گردشگری

گردشگری به طور کلی به عنوان سفر با اهداف تفریحی یا بازرگانی تعریف می شود

گردشگری پایدار

گردشگری پایدار یا گردشگری مسئولانه نوعی از گردشگری است که با در نظر گرفتن دقیق اثرات فعلی و آینده اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی، نیاز های بازدید کنندگان، صنعت، محیط زیست و جوامع میزبان را برآورده می کند.

گردشگری کوهستان

گردشگری فصل مشترک بین زندگی عادی ساکنان بومی و زندگی غیر عادی گردشگران را  در می گیرند

گرمایش جهانی

آن چه این روزها از آن به عنوان گرمایش جهانی نام برده می شود در حقیقت افزایش میانگین درجه حرارت زمین در نردیکی سطح آن است.

گونه های مهاجم

وقتی که گونه ای به زیستگاهی خارج از زیستگاه طبیعی خود وارد می شود برای آن زیستگاه گونه بیگانه محسوب می شود

فصل دوم: دلایل اهمیت کوهستان ها

تقریبا یک پنجم سطح خشکی های جهان را کوه ها تشکیل می دهند. بیش از نیمی از جمعیت جهان به منابع آب کوه ها برای کشاورزی، برق، صنایع و از همه مهم تر آشامیدن وابسته هستند. بیش از یک میلیارد نفر جمعیت جهان مستقیما تحت تاثیر کوه ها قرار دارند. سرچشمه مهم ترین رودهای جهان مثل نیل آمازون، گنگ و بسیاری رودهای دیگر در کوه ها قرار دارند.

کوه ها؛ منابع آب

کوه ها با اینکه تنها 5/1 درصد از سطح خشکی های زمین را پوشانده اند اما بیش از نیمی از آب شیرین ساکنان کره زمین را تامین میکنند.

عناصر با ارزش

کوه ها در دل خود بخش مهمی از عناصر طبیعی پوسته زمین را جا داده اند.

تقدس در کوهستان

کوه ها اغلب با جنبه های تقدس طبیعت پیوند دارند و از گذشته تا کنون در بین جوامع از تقدس خاصی برخوردار بودند.

یخچال های کوهستانی

تعریف یخچال و یخچال های کوهستانی

به طور کلی یخچال های طبیعی به این صورت به وجود می آیند که برف به صورت بلورهایی با شکل های گوناگون بر روی سطح زمین سقوط میکند و در مناطقی که از نظر شرایط محیطی مستعد تشکیل یخچال طبیعی هستند، انباشته شده و به توده های یخ تبدیل می شود.

مناطق یخچالی ایران

همان طور که در تقسیم بندی انواع یخچال گفته شد، یخچال های موجود در ایران از نوع کوهستانی می باشند.

خاک و اهمیت آن

اگر آب را مایه حیات بدانیم باید خاک را عامل حیات نام گذاری کرد. تقریبا تمام مواد غذایی که انسان مصرف میکند به طور مستقیم یا غیر مستقیم به خاک وابسته است.

فصل سوم عوامل تخریب محیط کوهستان

کوه ها از جهات مختلف برای زندگی انسان دارای ارزش و اهمیت می باشند. وجود کوهستان نقش عمده ای در وضعیت اقتصادی محیط های اطراف خود ایفا میکند، چنانچه افزایش جمعیت انسانی سالیانه باعث از بین رفتن میلیون ها تن خاک می شود و به نسبت خسارت های اقتصادی جبران ناپذیری نیز به این مناطق وارد میکند.

امروزه تخریب پوشش گیاهی کوهستانی و بهره برداری بی رویه از جنگل های کوهستانی به مرور سرمایه های حفاظتی کوهستانی را تحلیل می دهد و آنها را دچار فرسایش می کند.

فرسایش خاک

فرسایش عبارت است از فرسودگی و از بین رفتگی مداوم خاک سطح زمین و انتقال یا حرکت آن از نقطه ای به نقطه دیگر در سطح زمین می باشد.

شیب زمین

یکی از عوامل موثر در تخریب فرسایش خاک می باشد.

فعالیت های گردشگری

طبیعیت به عنوان زیستگاه اصلی و اولیه انسانن اولیه هنوز بعد از هزاران  سال برای همه انسان ها جذاب و آرامش بخش است؛ اما حضور انسان در محیط های بکر و وحشی درون طبیعت جنگل و کوهستان جدای از لذت هایی که برای انسان دارد باعث برخی از صدمات فیزیکی به محیط اطراف می شود.

کشاورزی و دامپروری در کوهستان

بی شک معیشت دامداران و کشاورزان عزیز بسیار مهم است اما یکی دیگر از فعالیت های مخرب در کوهستان انجام دامپروری و کشاوری های غیر اصولی و بدون در نظر داشتن اصول توسعه پایدار در کوهستان است.

پوشش گیاهی و سیل

سیل یکی از عوامل ویرانگری است که به  دلایل مختلف می تواند باعث بروز تخریب های گسترده شود.

آب پنهان

آب پنهان به مجموع حجم آبی که در مراحل مختلف تهیه، تولید و ارائه یک محصول (غذا، کالا، انرژی یا خدمات) به صورت مستقیم یا غیرمستقیم استفاده می شود، برابر با آب پنهان است.

آتش سوزی و حریق در کوهستان

اغلب آتش سوزی ها معمولا به چهار دلیل رخ می  دهد، که عبارتند از:

الف) خطاهای انسانی

ب)نواقص فنی

و…

شکار

امروزه بخش بزرگی از تنوع زیستی کوهستان ها به دلیل شکارهای گسترده و خارج از کنترل در گذشته دور و نزدیک از بین رفته است.

نابودی تنوع زیستی

کاهش جمعیت گونه های مختلف جانوری و گیاهی در کره زمین به خصوص در قرن گذشته  و انقراض کامل برخی از این گونه ها باعث شده توجه جهانی به این موضوع معطوف شود.

آلودگی نوری

نورهای مصنوعی که در زمان یا مکان نامناسب از استاندارد خود خارج شده و با کیفیت نامطلوب محیط زیست و آسمان شب را آزاردهنده و آلوده می سازد آلودگی نور هستند.

آلودگی صوتی

واحد سنجش تراز شدت صوت دسی بل 55 است. صفر دسی بل آستانه شنوایی و صدایی با شدت 130 دس بل را آستانه دردناکی گوش می نامند. آلودگی صوتی می تواند کاهش قدرت شنوایی شود و همچنین خطر ابتلا به امراض قلبی و عروقی را افزاش=یش داده و باعث افزایش فشار خون و… شود.

فصل چهارم: مدیریت پسماند در کوهستان

مواد زائدی که به دلیل فرایند های انجام شده در تولید و یا مصرف مواد و کالاها به صورت غیر مستقیم، غیر قابل استفاده می شوند را اصطلاحا مواد زائد جامد گویند. عمومی ترین تعریف از زباله، برگشت مواد از محل مصرف است. به عبارت دیگر زباله ها، مواد زائدی جامدی هستند که صاحب یا صاحبان آن ها را دور میریزند.

زائدات غذایی

به قسمت فسادپذیر زباله که معمولا از زائدات گیاهی، تهیه و طبخ یا انبار کردن مواد غذایی به دست می آید، اتلاف می شود.

آشغال

به قسمت فساد ناپذیر زباله به جز خاکستر گفته می شود

مواد پلاستیکی

امروزه محصولات پلاستیکی به قدری فراگیر شده اند که شاید زندگی بدون آن ها را نتوان تصور کرد در عین حال این مواد پلاستیکی یکی از پسماند های خطرناک در طبیعت محسوب می شوند.

باتری ها

یکی از خطرناک ترین نوع زباله ها که امروزه با گسترش محصولات الکترونیکی در طبیعت به وفور یافت می شود، باتری ها هستند. استفاده اجتناب ناپذیر و روز افزون تجهیزات الکترونیکی در کوهنوردی و طبیعت گردی و وسایلی همانند دوربین و … باعث  شده که باتری ها به کوهستان راه پیدا کنند.

فیلتر سیگار

فیلتر سیگار یکی دیگر از پسماندهای خطرناکی است که به وفور درون طبیعت یافت می شود.

فضولات انسانی

فضولات انسانی حاوی عوامل بیماری زا است که می تواند با آلوده کردن خاک یا منابع آب، تهدید جدی برای سلامتی انسان تلقی شود.

فصل  پنجم: اصول کوهنوردی در محیط کوهستان

کوهنوردی به عنوان یکی از نزدیک ترین رشته های ورزشی به طبیعت، همواره می بایست در راس اقدامات حفاظتی نسبت به محیط زیست عمل نماید، از همین رو در کنار دغدغه های فنی و حرفه ای رشته کوهنوردی اصول احترام به طبیعت همواره می بایست مد نظر کوهنوردان باشد. در همین رابطه با توجه به بیانیه تیرول، منشور کاتماندو و راه کارهای کمیته حفاظت از کوهستان فدراسیون جهانی کوهنوردی، توصیه های سازمان غیردولتی “ردپایی از خود به نگذار” (LNT) و همچنین با توجه به ویژگی های طبیعی و اقلیم کوهستانی ایران هفت بند از باید ها و نباید ها که کوهنوردان و طبیعت گردها در محیط های طبیعی و کوهستانی باید آن رعاتی کنند آورده می شود.

اصل نخست:

از قبل برنامه ریزی کنید و فراتراز توان بدنی خود کوه نوردی نکنید

اصل دوم:

بر روی سطوح مناسب حرکت کنید و در مکان مناسب کمپ بزنید

اصل  سوم:

زباله های خود را مدیریت کنید.

اصل چهارم:

هرچیزی را که پیدا کردید، سر جایش بگذارید

اصل پنجم:

برپایی آتش را مدیریت کنید.

اصل ششم:

به حیات وحش احترام بگذارید

اصل هفتم:

به دیگران احترام بگذارید

فصل ششم: مسائل زیست محیطی در حوزه های مختلف ورزش های کوهستانی

در واقع کوهنوردی چون شاید  یکی از قدیمی ترین شاخه های فعالیت در عرصه کوهستان است، وقتی می خواهیم در مورد افراد حاضر در کوهستان که برای اهدافی ورزشی و یا ماجراجویی حاضر می شوند “کوهنورد” خطاب می شوند. و نیز قواعدی که برای تعامل مناسب با محیط کوهستان تدوین می گردند بیشتر و قبلتر کوهنوردان را شامل می شوند.

غار نوردی و غار پیمایی

غارها زیستگاه بسیاری از گونه های کمیاب و نادری مانند برخی از انواع دوزیستان، خزندگان و پستاندارانی مانند خفاش هستند بنابراین اهمیت بسیار زیادی در حفظ تنوع زیستی دارند.

سنگ نوردی

سنگ نوردی یک ورزش و یک فعالیت در فضای باز است که شامل بالا رفتن از سنگ ها و دیواره ها می شود.

دره نوردی

دره نوردی نیز از حیث اصول زیست محیطی تقریبا شبیه ترین به فعالیت غار نوردی در محیط کوهستان است. دره ها نیز محیط های محدود شبه بسته هستند و فعالیت های  مخرب و عوامل زیان آور زیست محیطی تاثیری مضاعف بر دره ها می گذارند.